Πέμπτη 27 Οκτωβρίου 2016

Διδαχή -Τεύχος Νοεμβρίου- "Τα όνειρα"

Προσευχή

"Απάνου άπ' το κρεββάτι μου βαθειά παρηγοριά μου, Καρφώνω την
εικόνα Σου, και τώρα η κάμαρα μου.
Είναι και μνήμα θλιβερό καί χαρωπή έκκλησία-Σκοτάδι ή θλίψι μου
σκορπά καί λάμψιν ή θρησκεία.
Τη θλίψι δίωξε την, κ' εδώ Εσύ μονάχα μένε,

Γλυκέ μου Εσταυρωμένε!

Σκόρπα με την αθάνατη πνοή σου μακρυά μου Τα όνειρα πού με πλανούν και τρώνε την καρδία μου Κι αν έρχεται καμμίά φορά να με φίλη κανένα, Ας μη με φέρνη σε παληές χαρές, σε περασμένα. Με ϋπνον ήσυχον σφίγχτά τα δυο μου μάτια δένε, Γλυκέ μου Εσταυρωμένε!

Κάμε με πάλι ν' αγαπώ τον κάμπο, τ' ακρογιάλι Τον κόσμο, τον
περίπατο, της πλάσεως τα κάλλη, Δυνάμωσε το σώμα μου, γιάτρεψε την καρδιά μου, Πάλι τραγούδια πρόσχαρα να ρίχνω 'ς τα χαρτιά μου, Παλληκαρίσια αισθήματα τα στήθη μου να καίνε,
Γλυκέ μου Εσταυρωμένε!

Ανάστησε της νιότης μου το ανθός πού εμαράθη. Κι αν ή Νεράιδα ή κακή, αν τύχη και το μάθη, Κ' ερθη μ' όλόθερμο φιλί να το μαράνη πάλι, Σβύσε, Θεέ μου, μάρανε τα δολερά της κάλλη, "Η... δός της σπλάγχν' ανθρώπινα πού να πονούν, να κλαίνε,
Γλυκέ μου Εσταυρωμένε!

Κωστής Παλαμάς


Πως δημιουργούνται τα όνειρα;

Τα όνειρα δημιουργούνται από τρεις αιτίες:

α) Οι δικές μας επιθυμίες και σκέψεις κατά την διάρκεια της ημέρας. Για παράδειγμα ο γαστρίμαργος φαντάζεται φαγητά, ο φιλήδονος μορφές γυναικών, ο κενόδοξος δόξα, ο φιλάργυρος χρήματα, ο μνησίκακος εκδίκηση κ.λ.π. Έλεγε ο άγιος Παϊσιος ο Αγιορείτης: «Όταν ο άνθρωπος έχει αγωνία ή είναι κουρασμένος, παλεύουν αυτά μέσα του και τα βλέπει σε όνειρο. Εγώ πολλές φορές, όταν την ημέρα αντιμετωπίζω διάφορα προβλήματα των ανθρώπων, αδικίες που συμβαίνουν κ.λ.π., ύστερα στον ύπνο μου μαλώνω με τον άλλον: «βρε αθεόφοβε, φωνάζω, αναίσθητος είσαι!» και με τις φωνές που βάζω ξυπνάω».2
β) Ο θεός και το θέλημά Του. Λίγα είναι τα όνειρα που προέρχονται από το Θεό. Ο Θεός χρησιμοποίησε στην Παλαιά και στην Καινή Διαθήκη το όνειρο, για να επικοινωνήσει με τους ανθρώπους. Ενδεικτικά όνειρα στην Παλαιά Διαθήκη: (Γεν.κ,3 – Γεν.λα,12 – Γεν. λα,24). Ενδεικτικά όνειρα στην Καινή Διαθήκη: (Ματθ. β,12 – Πραξ. ιστ, 9 - Ματθ. κζ, 19). Εκτός όμως από την Αγία γραφή έχουμε και όνειρα στη ζωή των χριστιανών. Όνειρα που είδαν Άγιοι άνθρωποι, και τα οποία ήταν όντως εκ Θεού. Ενδεικτικά: Το όνειρο που είδε η Αγία Πελαγία στην Τήνο για την εύρεση την εικόνας της Παναγίας της Μεγαλόχαρης.
γ) Ο διάβολος και η παγίδες του. Ο διάβολος εκμεταλλεύεται τα πάθη και τις αδυναμίες μας και μέσω τον ονείρων προσπαθεί να μας βλάψει. Ο διάβολος προκειμένου να εξαπατήσει τον άνθρωπο, παίρνει και μορφή αγγέλου ακόμη (Κορ. ια, 14).
1 Αρχ. Βαρνάβα Λαμπρόπουλου, Πρέπει να δίνουμε σημασία στα όνειρα; Περιοδικό Διάλογος, τ. 26

-2001
2 Γέροντος Παϊσίου Αγιορείτου, Λόγοι Γ’, εκδ. Σουρωτή, σελ. 217


Να πιστεύουμε τα όνειρα;
Ο όσιος Μακάριος της Όπτινα αναφέρει: «Είναι επικίνδυνο να παραδεχόμαστε τα όνειρα σαν θείες αποκαλύψεις. Πρώτα – πρώτα αυτό μας οδηγεί στην οίηση. Σκέψου νηφάλια: Είναι ποτέ δυνατό να δέχονται θείες αποκαλύψεις μια καρδιά κι ένας νούς, που βρίσκονται ολοκληρωτικά κάτω από την επήρεια τόσων άγριων παθών; Μια τέτοια παραδοχή δεν προδίδει απαράδεκτη αυτοπεποίθηση στην πνευματική υπεροχή σου; Ποιος αλήθεια, μπορεί να θεωρήσει τον εαυτό του άξιο ενός τέτοιου χαρίσματος;»3
Ο άγιος Παϊσιος αναφέρει: «Και αν είναι κάτι από τον Θεό, δεν είναι ότι θα το χάσουμε από την περιφρόνηση. Ίσα- Ίσα συγκινείται ο Θεός και θα μας το αποκαλύψει μ’ άλλο τρόπο, για να ωφεληθούμε»4. «Όχι μην δίνετε σημασία στα όνειρα. Είτε ευχάριστα είναι τα όνειρα είτε δυσάρεστα, δεν πρέπει να τα πιστεύει κανείς, γιατί υπάρχει κίνδυνος πλάνης. Τα ενενήντα πέντε τοις εκατό από τα όνειρα είναι απατηλά. Γι’ αυτό οι Άγιοι Πατέρες λένε να μην δίνουμε σημασία. Πολύ λίγα όνειρα είναι από το Θεό, αλλά και αυτά, για να τα ερμηνεύσει κανείς, πρέπει να έχει καθαρότητα και άλλες προϋποθέσεις»5
Ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακας: «Εκείνος που πιστεύει στα όνειρα μοιάζει με αυτόν που κυνηγά την σκιά του και προσπαθεί να την πιάσει»6
Ο γέροντας Σωφρόνιος του Έσσεξ: «Η σύνεση των Πατέρων λένε ότι δεν πρέπει να εμπιστευόμαστε τα όνειρα, διότι ο Εχθρός μπορεί συχνά να προκαλέσει όνειρα, τα οποία φαίνεται να πραγματοποιούνται έπειτα στην καθημερινή ζωή:
3 Οσίου Μακαρίου της Όπτινα, Πνευματικές Νουθεσίες, εκδ. Ιερά μονή Παρακλήτου, σελ. 176 4 Από την ασκητική και ησυχαστική αγιορείτικη παράδοση, Άγιον Όρος 2011, σελ. 750 5 Γέροντος Παϊσίου Αγιορείτου, Λόγοι Γ’, εκδ. Σουρωτή, σελ. 217 6 Αγίου Ιωάννου, Κλίμαξ, Ιερά μονή Παρακλήτου 1995, σελ. 60


Είδα στο όνειρό μου ότι το πρόσωπο ήρθε, και μετά πράγματι ήρθε!»… Δεν πρέπει να τα πιστεύουμε. Τα λόγια του Ευαγγελίου μας αρκούν»7
Ο άγιος Νικόδημος ο αγιορείτης: «Αυτή η φαντασία των αισθητών είναι που μας ενοχλεί και μέσα στον ύπνο και μας κάνει να βλέπουμε τα διάφορα και πολυποίκιλα όνειρα, στα οποία πρόσεχε, μην πιστεύεις ποτέ»8. Επίσης ο Άγιος Νικόδημος στο βιβλίο του «εξομολογητήριο» συνιστά στον πνευματικό να ρωτάει τον εξομολογούμενο, μαζί με τα άλλα αμαρτήματα, και εάν πιστεύει στα όνειρα.
Ο άγιος Σιλουανός ο αθωνήτης: «Αν εγκαταλείψουμε… την ταπείνωση, τότε θα παρασυρθούμε από τους λογισμούς και τα οράματα. Η ταπεινή ψυχή δεν έχει οράματα και δεν τα επιθυμεί, αλλά προσεύχεται στο Θεό με καθαρό νού… παρακαλώ όλους τους ανθρώπους: ας καταφύγομε στη μετάνοια και τότε θα δούμε το έλεος του Κυρίου. Κι όσους βλέπουν οράματα και τα δέχονται με πίστη, τους παρακαλώ να καταλάβουν πως γι’ αυτό εμφανίζεται μέσα τους η υπερηφάνεια και μαζί της η γλύκα της κενοδοξίας, στην οποία δε ζη το ταπεινό πνεύμα της μετανοίας»9.
Ο άγιος Γρηγόριος ο Διάλογος: «Είναι μεγάλη αρετή, να μην πιστεύει κανείς στα όνειρα».
Ο άγιος Αναστάσιος ο Σιναϊτης: «Είναι γραμμένο από τον Σολομώντα, ότι τα όνειρα δίνουν ενθουσιασμούς και ψεύτικα φτερά στους ανοήτους. Και γι’ αυτό έχουμε παραγγελία να μη τα πιστεύουμε, αλλά να τα περιφρονούμε».
7 Αρχιμανδρίτου Σωφρονίου (Σαχάρωφ), Οικοδομώντας τον Ναό του Θεού μέσα μας και στους αδελφούς μας, τόμ. Ά. Εκδ. Τιμίου Προδρόμου Έσσεξ Αγγλίας, σελ. 134.

8 Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου, Αόρατος Πόλεμος, εκδ. Συνοδεία Σπυρίδωνος Ιερομονάχου 2014, σελ. 118
9 Αρχιμανδρίτου Σωφρονίου, Ο Γέροντας Σιλουανός, εκδ. Ιερά Μονή Προδρόμου 1978, σελ. 467.


Τα άσχημα όνειρα
Ο Άγιος Παϊσιος ο αγιορείτης: «Όταν βλέπεις άσχημο όνειρο, ποτέ να μην εξετάζεις τι είδες, πως το είδες, αν είσαι ένοχη, πόσο φταίς. Ο πονηρός, επειδή δεν μπόρεσε να σε πειράξει την ημέρα, έρχεται την νύχτα. Επιτρέπει καμιά φορά και ο Θεός να μας πειράξει στον ύπνο, για να δούμε ότι δεν πέθανε ακόμη ο παλαιός άνθρωπος. Άλλες φορές πάλι ο εχθρός πλησιάζει τον άνθρωπο στον ύπνο του και του παρουσιάζει διάφορα όνειρα, για να στεναχωρηθεί όταν ξυπνήσει. Γι’ αυτό να μην δίνεις καθόλου σημασία, να κάνεις τον σταυρό σου, να σταυρώνης το μαξιλάρι, να βάζεις και τον σταυρό και κανα- δύο εικόνες επάνω στο μαξιλάρι και να λές την ευχή μέχρι να σε πάρει ο ύπνος. Όσο δίνεις σημασία, άλλο τόσο θα έρχεται ο εχθρός να σε πειράζει»10

Γιατί και τα μικρά παιδιά βλέπουν άσχημα όνειρα;
Ο Άγιος Παϊσιος ο Αγιορείτης: «Και στα μικρά παιδιά ακόμη, παρόλο που είναι αγγελούδια, ο εχθρός πηγαίνει και τα φοβερίζει, όταν κοιμούνται και τινάζονται με αγωνία, τρέχουν φοβισμένα και με κλάματα στην αγκαλιά της μητέρας. Άλλοτε πάλι τα πλησιάζουν οι Άγγελοι και γελούν μέσα στον ύπνο τους από χαρά ή ξυπνάνε από την μεγάλη τους χαρά. Επομένως τα όνειρα που φέρνει είναι μια εξωτερική επίδραση του εχθρού στον άνθρωπο την ώρα που κοιμάται»11
10 Γέροντος Παϊσίου Αγιορείτου, Λόγοι Γ’, εκδ. Σουρωτή, σελ. 216 11 Γέροντος Παϊσίου Αγιορείτου, Λόγοι Γ’, εκδ. Σουρωτή, σελ. 216


Για όσους πιστεύουν τα όνειρα

Ο άγιος Ιωάννης της κλίμακας αναφέρει: «Οι δαίμονες της κενοδοξίας εμφανίζονται στον ύπνο μας σαν προφήτες. Συμπεραίνουν σαν πανούργοι που είναι, μερικά από τα μέλλοντα να συμβούν και μας τα προαναγγέλλουν. Και όταν αυτά πραγματοποιηθούν, εμείς μένουμε έκθαμβοι, και υπερηφανεύεται ο λογισμός μας με την ιδέα ότι πλησιάσαμε το προορατικό χάρισμα. Σε όσους τον πιστεύουν, ο δαίμων αυτός φάνηκε πολλές φορές αληθινός προφήτης. Σε όσους όμως τον περιφρονούν πάντοτε αποδείχθηκε ψεύτης. Διότι, σαν πνευματική ύπαρξη που είναι, βλέπει όσα συμβαίνουν μέσα στην ατμόσφαιρα και μόλις αντιληφθεί ότι κάποιος πεθαίνει, τρέχει αμέσως σ’ εκείνους που είναι ελαφρόμυαλοι και τους το προλέγει με τα όνειρα.
Τίποτε μελλοντικό δεν γνωρίζουν οι δαίμονες από προγνωστική δύναμη. Διότι τότε θα μπορούσαν και οι μάγοι να μας προλέγουν τον θάνατο μας. Στον ύπνο μας πολλές φορές οι δαίμονες «μετασχηματίζονται σε αγγέλους φωτός» (Β Κορ. ια’ 14) και σε μορφές αγίων Μαρτύρων, τους οποίους παρουσιάζουν να έρχονται προς το μέρος μας. Έτσι αφού ξυπνήσουμε μας βυθίζουν σε υπερηφάνεια και χαρά. Εάν αρχίσουμε να πιστεύουμε στους δαίμονες κοιμώμενοι, ύστερα θα εμπαιζώμεθα από αυτούς ξύπνιοι. Εκείνος που πιστεύει στα όνειρα είναι εντελώς άσοφος και άπειρος, ενώ αυτός που δεν τα πιστεύει τίποτα είναι πραγματικά συνετός και σοφός.»12
Ο γέροντας Σωφρόνιος του Έσσεξ: «Ποια είναι η στάση των Πατέρων; Λένε ότι μερικές φορές ο Εχθρός φανερώνει κάτι στους ανθρώπους. Αρχίζει από το να κερδίσει την εμπιστοσύνη μας. Αλλά μια φορά αρκεί, και η πνευματική πλάνη αρχίζει. Υπάρχει ένα απόφθεγμα του αγίου Αντωνίου,

που αναφέραται στους αδελφούς που ήρθαν στον Μέγα Αντώνιο για να τον ρωτήσουν σχετικά με τα όνειρα: Κατά την διάρκεια της πορείας τους τους ψόφησε ο γαιδαρός τους. Όταν τους είδε ο άγιος Αντώνιος, τους ρώτησε: «Που είναι ο γάιδαρος σας, γιατί ψόφησε;». Αυτοί του απάντησαν: «πως γνωρίζεις ότι ψόφησε;» Και ο Αντώνιος απάντησε: «οι δαίμονες μου το είπαν». Έτσι έλαβαν την απάντηση στην ερώτηση τους»
Ο Αββάς Μωυσής αναφέρει: «Θα πάρει πολύ χρόνο να σας διηγηθώ την ιστορία εκείνου του μοναχού από την Μεσοποταμία που εγκρατευόταν όσο λίγοι σ’ εκείνη τη χώρα. Ασκούσε μάλιστα αυτή την εγκράτεια για πολλά χρόνια, κρυμμένος στο κελί του. Στο τέλος αυτός πλανήθηκε από αποκαλύψεις και όνειρα που προέρχονταν από το διάβολο, ώστε, μετά από τόσους κόπους και αγαθοεργίες που ξεπερνούσαν κάθε προηγούμενο σ’ εκείνα τα μέρη, ξέπεσε ο ταλαίπωρος στον Ιουδαϊσμό και δέχθηκε σαρκική περιτομή. Γιατί ο διάβολος, με τα συνεχή οράματα, τον είχε παρασύρει και τον είχε κάνει τελικά να πιστέψει το ψέμα για αλήθεια. Για πολύ καιρό ο δαίμονας, σαν αγαθός Άγγελος, του αποκάλυπτε πραγματικές αλήθειες. Τελικώς, του έδειξε πιστούς χριστιανούς μαζί με τους προεξάρχοντες της Εκκλησίας μας, δηλαδή μαζί με τους αποστόλους και με τους Μάρτυρες. Όλοι αυτοί ήταν μέσα στο σκοτάδι και στην ακαθαρσία. Όλοι ήταν βρωμεροί και παραμορφωμένοι μέσα σε ένα άθλιο περιβάλλον. Από την άλλη πλευρά του παρουσίασε τους Ιουδαίους με τον Μωυσή, τους Πατριάρχες και τους Προφήτες, οι οποίοι ήταν πανευτυχείς και λουσμένοι μέσα σε λαμπρό φώς. Με αυτό τον τρόπο ο διάβολος έπεισε τον μοναχό ότι έπρεπε να υποστεί κι αυτός περιτομή, αν ήθελε να συμμετέχει στη δόξα τους και στην ευτυχία τους»
13 Αρχιμανδρίτου Σωφρονίου (Σαχάρωφ), Οικοδομώντας τον Ναό του Θεού μέσα μας και στους αδελφούς μας, τόμ. Ά. Εκδ. Τιμίου Προδρόμου Έσσεξ Αγγλίας, σελ. 134.

14 Αββά Κασσιανού, Συνομιλίες με τους Πατέρες της Ερήμου, τόμ. Ά. Εκδ. Ετοιμασία, σελ. 163.
8
12 Αγίου Ιωάννου, Κλίμαξ, Ιερά μονή Παρακλήτου 1995, σελ. 60-61

Επίλογος

Ως γνωστόν, η Ορθοδοξία δέχεται ότι δεν υπάρχει σύγκρουση πίστης και γνώσης, επιστήμης και θρησκείας, αλλά τα δύο αυτά μεγέθη διαφοροποιούνται σε σχέση με την ενασχόλησή τους πάνω σε συγκεκριμένα αντικείμενα. Έτσι, η γνώση και η επιστήμη έχουν να κάνουν με τον κόσμο της ύλης και του αισθητού, ενώ η πίστη και η θρησκεία με τον κόσμο του άυλου και του υπεραισθητού.
Κάπως έτσι εξετάζει και η ορθόδοξη διδασκαλία την περίπτωση των ονείρων. Σε γενικά πλαίσια δέχεται και προσυπογράφει τις περισσότερες από τις απόψεις της ψυχιατρικής οι οποίες καταλήγουν στο ότι το όνειρο είναι προϊόν λειτουργίας κάποιων κυρίως ψυχικών επεξεργασιών και λιγότερο διανοητικών, όταν ο άνθρωπος κοιμάται, οπότε τύποις μόνο εφησυχάζει. Κι αυτό, διότι όπως τονίζει ο Μέγας Βασίλειος «τα όνειρα είναι προέκταση των ασχολιών της καθημερινότητας», μία υποβόσκουσα, «ναρκωμένη» δηλαδή εγρήγορση.
Η Εκκλησία μας δεν ασχολείται διόλου με τη διάκριση των ονείρων, σε όνειρα ευχάριστα ή εφιάλτες. Όλα έχουν να κάνουν με τις βιοτικές μέριμνες του ανθρώπου, τον ψυχισμό του και τον χώρο του υποσυνείδητου. Δέχεται ακόμη ότι και τα λεγόμενα «προφητικά» όνειρα την εποχή της Παλαιάς Διαθήκης, όπως αυτά του Πάγκαλου Ιωσήφ είναι γεγονότα μεμονωμένα και μη επαναλαμβανόμενα στην Ιστορία. Εξάλλου δεν είναι τυχαίο ότι η Παλαιά Διαθήκη καταδίκασε τους ψευδοπροφήτες που επιχειρούσαν να παρασύρουν τον λαό και να τον διαφθείρουν με κάθε είδους αμαρτία, επικαλούμενοι τα δήθεν όνειρά τους. Επίσης, το διδακτικό βιβλίο Σοφία Σειράχ επισημαίνει «άφρων και ασύνετος όποιος ζει με τις απατηλές ελπίδες των ονείρων σαν να κυνηγά τη σκιά και ον άνεμο». Το ίδιο και στην Καινή Διαθήκη. Υπήρξαν περιπτώσεις προειδοποιητικών ονείρων σε ευσεβείς ανθρώπους για να ενεργήσουν σύμφωνα με το θέλημα του Θεού, αλλά αυτό κατηγορηματικά αποτελεί την εξαίρεση και όχι τον κανόνα.
Καταλήγοντας καλό είναι να ενθυμούμαστε και πάλι το λόγο του Μεγάλου Βασιλείου ότι «η πίστη στα όνειρα εξουθενώνει τον άνθρωπο διότι είναι η πλάνη των δαιμόνων, ενώ αντίθετα η Αποκάλυψη του Θεού γίνεται μόνο μέσω της μυστηριακής ζωής που προσφέρει, με κεφαλή τον Χριστό δια του Αγίου Πνεύματος, το σώμα της Εκκλησίας».
Επιμέλεια: Κατερίνα Μιχαλοπούλου – Θεολόγος, φιλόλογος